"Ręce precz od poprawnej polszczyzny”

21 lutego to Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego postanowiłam uczcić go recenzją książki zajmującej się językiem polskim!!!

Bralczyk, Miodek, Markowski w rozmowie z Jerzym Sosnowskim, 
Wszystko zależy od przyimka, 2014

„Rozmowa o języku jest nie tylko rozmową o języku,

ale jest też namysłem nad kulturą

i człowiekiem w ogóle”

Przeczytałam fenomenalną książkę! Oto trzech profesorów, autorytetów w dziedzinie językoznawstwa, mistrzów mowy polskiej spotkało się w towarzystwie Jerzego Sosnowskego i śmiejąc się, ironizując, rzucając cytatami, „wykręcając” język polski, zrobiło rzecz fantastyczną. Postanowili mianowicie nagrać przeprowadzone rozmowy i podzielić się swoją niezwykłą pasją z innymi wydając książkę. Wszystko zależy od przyimka czytałam z zachłannością, robiłam notatki, podkreślałam niby oczywiste a jednak zaskakujące odkrycia językowe. Wróciły do mnie wspomnienia z pierwszych lat studiów gdy nasza ulubiona językoznawczyni zarażała nas swoją pasją do języka, każąc mieć zawsze i wszędzie „uszy szeroko otwarte”. Wykłady zaczynała sprawozdaniem z usłyszanych na ulicy, w tramwaju, w sklepie, w radiu i telewizji zdaniami, frazami czy sposobem wypowiadania się zwracając nam uwagę na ewolucje języka i śmieszne twory językowe z tym związane. Nigdy nie zapomnę tych wykładów. Podobnie czułam się czytając Wszystko zależy od przyimka. Profesorowie Jerzy Bralczyk, Andrzej Markowski i Jan Miodek, swobodnie, z ogromnym poczuciem humoru opowiadają o typowych dla XXI wieku nowinkach językowych dotykając najbardziej współczesnych tematów.

Rozmówcy "maglują" przeróżne aspekty  językowe. Zaczynając od słownictwa internetowego poprzez wulgaryzmy i agresję w języku, inwazję języka angielskiego, język reklamy, gwary, żargony aż po gender językowy. Książka ta przepełniona jest ogromną dawką wiedzy, lecz wbrew pozorom podana jest w tak dostępny i przyjemny sposób, że nie trzeba być znawcą w dziedzinie językoznawstwa aby ją zrozumieć i się nią zachwycić. Każdy myślący użytkownik języka polskiego, będzie miał podczas rozmowy autorów dużo zabawy gdy sam zorientuje się jak niesamowitym językiem włada i jakie, często nieuświadomione, bogactwo tkwi w naszej mowie. Profesorowie potrafią niesamowicie zarazić czytelnika swoją miłością do polskiego. Sama, chociaż zawsze zwracałam na to uwagę, to teraz z jeszcze większą ciekawością zaczęłam przysłuchiwać się sobie i swoim uczniom, wsłuchiwać się w to jak mówią moje dzieci i co się dzieje ze „zgermanizowanym” językiem polskim wśród Polonii w Monachium. Fascynujące przeżycie, kiedy nagle przestaje się zwracać uwagę na to o czym się mówi i słucha tylko tego jak zostało to wypowiedziane, sformułowane.

Osobiście najbardziej zainteresował mnie rozdział o tym jak uczyć języka! Dostałam wskazówkę aby przede wszystkim uczyć świadomości języka i pokazywać europejską wspólnotę językową. W pracy z dwujęzyczną młodzieżą to bardzo ważne spostrzeżenie i wszystko to o czym rozmawiają profesorowie uświadomiło mi mnóstwo istotnych aspektów językowych, które mają wpływ na mowę, wymowę i zapis.

Książka ta została pięknie i przystępnie wydana przez Bibliotekę Gazety Wyborczej. Dialogi są podpisane, pozostawione jest też miejsce na notatki. Zabrakło mi tylko jakichś konkretnych wskazówek odnośnie tematów rozmowy. Będę do tej książki jeszcze niejednokrotnie wracać, a rozdziały są tak zatytułowane, że niestety niewiele mówią o podejmowanych w nich tematach. Może nie było założeniem autorów aby książka Wszystko zależy od przyimka miała służyć jako podręcznik. Dla mnie jednak takim się stała. Dlatego dla lepszej orientacji sama wypunktowałam sobie zagadnienia, jakie zostają poruszane w konkretnych rozdziałach. Przepisuję je tutaj aby może pomogły  komuś tak jak mi w szybszym wyszukaniu interesującego tematu.

1. ETYKIETA I NETYKIETA Z PRZECINKIEM W TLE

• Internet czy internet?
• szukać w sieci czy na sieci
• kultura językowa w internecie
• pisanie jak mówienie w sieci
• mejl czy mail
• krzyżówki językowe (np. bajoro to bagno+jezioro)
• skróty językowe w necie
• etykieta reguł
• sens emotikonek
• sposoby witania się w mailu i formy grzecznościowe
• polskie znaki w internecie i interpunkcja formą szacunku dla odbiorcy
• myślnik a łącznik, cudzysłów
• Jak zwracać się do siebie (Pan? Panie?), problem przesadnej grzeczności
• Idiolekt – język osobisty
• różnice między językiem mówionym a pisanym
• „językowy kundel”
• „mówienie przepięknościowe” - aczkolwiek, atoli, azaliż, jednakowoż
• co się dzieje z gwarą młodzieżową
• tę czy tą?

2. DLACZEGO NIE LUBIMY MÓWIĆ O WULGARYZMACH

• wulgaryzm jako błąd kulturowy nie językowy
• wulgaryzmy – element mowy a nie języka
• pochodzenie obraźliwych słów (Ty motyko!, ciul, kutas)
• wulgaryzmy w różnych rejonach Polski
• wulgaryzm jako przecinek w żywej mowie
• początki wulgaryzacji języka
• eufemizmy wulgaryzmów (kuźwa, kurnia, do pieruna, kurczę, skurczybyk)

3. JAK SIĘ DEKLINUJE

• nazwiska męskie (czy można nie odmieniać na życzenie, różne sposoby odmiany tego samego nazwiska)
• motywy nieodmieniania nazwisk
• polszczyzna kościelna
• kłopot z Salwadorem Dalim
• odmienianie niepolskich imion i nazwisk
• odmiana i wypowiadanie obcych skrótów ( Ha Be O, Ka Ef Ce, Dżi Pi Es, Si Aj Ej)
• kobiece nazwiska (-ina, -ówna, -owa)
• zdrobnienia imion, wołacz przy zdrobnieniu
• poziomy języka (polszczyzna potoczna a staranna)
• polskie szaleństwo zdrobnień

4. JĘZYK W SŁUŻBIE REKLAMY

• celowe błędy językowe w sloganach reklamowch
• język reklamy – worek do którego można wszystko wrzucić
• reklamy, które bawią się językiem, manipulacja językowa
• język narzędziem nakłaniania, perswazji, a nie komunikacji
• reklamy, które korzystają z wyobraźni języka
• zróżnicowanie stylistyczne polszczyzny
• słowa upowszechnione przez reklamę (super, hiper, mega, ekstra)
• frazy wywodzące się z reklam (ten typ tak ma)
• narastanie polszczyzny „szyldowej”
• Hiperbolizacja, „gorączka języka ( megasuperradość)
• archaizmy językowe
• wkraczanie nowych słów
• poezja w reklamie
• nonsens i absurd językowy
• „Kabarecik reklamowy”

5. DO YOU SPEAK POLISH?

• inwazja języka angielskiego i sposoby sobie z tym radzenia
• zapożyczenia i proces adaptacji
• jak było dawniej a jak jest dzisiaj z zapożyczeniami
• dlaczego niektórych anglicyzmów nie spolszczono (weekend, coach, workshop)
• kalki znaczeniowe
• sens słowa „dokładnie”
• spolszczenie mowy i zapisu – jak radzi sobie z tym polszczyzna (jazz – dżes, keczup czy keczap)
• zapożyczenia akustyczne
• języki lepsze i gorsze
• kryterium ekonomiczności, precyzji i estetyczne w zapisie
• wpływ polskiego na inne języki
• wtręty z innych języków
• rusycyzmy

6. JA PANU NIE PRZERYWAŁEM

• agresja językowa
• język polityków
• odmiany agresji w środowiskach masowego przekazu
• agresja napędzana anonimowością
• agresywny marketing
• „język nienawiści”
• hejterzy – nienawistnicy
• słownictwo mocno nacechowane emocjonalnie

7. POLEWKA Z SUCHARA (suchar-nieśmieszny dowcip, polewka-naśmiewanie się)

• popularność i rozwój gwary młodzieżowej
• gwara w opozycji do języka oficjalnego
• wyczucie stylistyczne
• fałszywy język, udawanie gwary
• moda w języku
• raperzy o wyjątkowym poczuciu językowym
• polszczyzna wykwintna (proszę się rozpłaszczyć)

8. DŻENDER MINISTRY

• żeńskie odpowiedniki męskich zawodów (filolożka, biolożka)
• męskocentryzm gramatyki (mistrz-mistrzyni, premier-premierka)
• nazewnictwo w zawodach religijnych (pastorka, księżyczka)
• różnice w polszczyźnie mężczyzn i kobiet
• jak daleko można zmieniać język
• rozmowy na forach internetowych
• „proszę panią” a „proszę pani”

9. POLITYCZNY Z WAŚCI KAWALER

• językowy wymiar poprawności politycznej
• negatywnie nacechowane słowa (ślepiec, grubas, jąkała)
• poprawność obyczajowa, grzecznościowa, polityczna
• problem z Murzynem, Cyganem i Żydem (pożydzić, ocyganić)
• kultura języka na pograniczu nauk
• słownictwo dla homoseksualisty
• słowa politycznie niepoprawne (komuch, pisior)
• chamstwo językowe

10. TO ŻYJE! (język żyje)

• zużyte i nowe słowa
• ewolucja języka (jest taki jakiego potrzebuje społeczeństwo)
• zmiana sposobu mówienia
• co będzie z językiem polskim za 100 lat – czy przetrwa
• co się dzieje z ortografią polską (czy kiedyś zaniknie)

11. PODERWAĆ BIAŁOGŁOWĘ

• poprawność językowa jako dostosowanie stylu do sytuacji i umiejętnoiść utrzymania jednolitego stylu wypowiedzi
• odmiany stylistyczne polszczyzny
• typy błędów językowych
• problem ze stylem potocznym, potocyzmy
• łamane wyznaczniki stylu kościelnego, religijnego
• konieczność zróżnicowania stylistycznego
• o Żeromskim i współczesnych lekturach szkolnych
• style polszczyzny w literaturze (o Masłowskiej – to jest wspaniałe, tylko, że nie da się tego czytać)
• „styl zero”
• przezroczysta polszczyzna

12. JAK UCZYĆ I PO CO UCZYĆ

• „szczęście komunikacyjne”
• język jako element wizerunku
• uczyć świadomości języka
• kultura języka – samoświadomość językowa
• epidemia dysgrafii
• lekcje o zasobie leksykalnym polszczyzny
• pokazywanie europejskiej wspólnoty językowej
• funkcje tekstów językowych (nazywa, opisuje, opowiada)
• język i jego magia (funkcja magiczna)
• Narodowy Korpus Języka Polskiego
• w języku wszystko może się upowszechnić
• Kryteria poprawności
• Atrakcyjność języka
• Co mówi SYSTEM językowy
• literatura a język w szkole
• nowy model słowotwórczy – wpływy zachodu
• forma a treść, lektura a ekranizacja
• uczenie się na pamięć, cytowanie
• język modlitw
• klasyfikacja wyrazowa
• jak uczyć w szkole języka

13. MIĘDZY SZCZEKOCINAMI A MSZCZONOWEM, CZYLI ZA CO KOCHAMY JĘZYK POLSKI

• zalety i wady polszczyzny
• ulubione szeleszczenia
• irytująca hiperpoprawność i bełkotliwość
• wtrącenia językowe (nie?, tak?, prawda?)
• intonacja pytająca w zdaniach twierdzących
• kropka w języku mówionym
• kalkowanie składni angielskiej
• przyszły „popaprany” angielski
• kultywowanie języka
• wprowadzanie do języka nowych słów (hulajnoga, nastolatek, podomka) ich akceptacja lub odrzucenie
• idealizacja języka przez Polaków
• wycofanie się polszczyzny z pewnych obszarów, dziedzin